Legends, myths and folktales of ARMM

1.) A Lesson for the Sultan (legend) Long ago in Agamaniyog, the best-known, wealthy couple were Solotan sa Agamaniyog and his wife, Ba’i sa Agamaniyog. They were so wealthy that they owned almost half of the land in Agamaniyog. They had large herds of cows, carabaos, and horses. One morning, when the couple went down to the lakeshore to pray, they happened to pass by the small hut of a poor couple, Lokes a Mama and Lokes a Babay, who were quarreling and shouting at each other. The quarreling couple blamed each other for their misfortune in life. Lokes a Babay blamed Lokes a Mama for being lazy and not knowing how to raise a family and to make a good living. On the other hand, Lokes a Mama put the blame on his wife who, he said, did not know how to be thrifty. Overhearing the quarrel, the Sultan and Ba’i of Agamaniyog stepped in and admonished Lokes a Mama and Lokes a Babay. When they got home, the Sultan and Ba’i of Agamaniyog talked about the quarrel between the poor couple until they themselves began to argue. Solotan sa Agamaniyog blamed Lokes a Mama for being incapable of making life prosperous for his family. Ba’i sa Agamaniyog put the blame on Lokes a Babay. She said, “If Lokes a Mama were well managed by a good wife, he could be a good husband who could make a good living.” The Sultan and Ba’i could not keep from arguing, each one insisting at being right, until their argument resulted in a serious quarrel. Each swore that he/she could reform the poor couple by managing one of them. In the heat of their argument, the Sultan and the Ba’i of Agamaniyog agreed to part ways. The Sultan brought Lokes a Babay to live with him and Ba’i sa Agamaniyog in turn went to live with Lokes a Mama. Before she left the torogan (royal house), she said, “Someday Solotan sa Agamaniyog will pick up the leftovers of Lokes a Mama.” The sultan smiled and swore that, as long as he had the strength and the means, such an event would not happen. The Sultan offered his new companion everything she wanted. Lokes a Babay demanded to have livers of a cow and carabao to eat every day at every meal, and these were given her. One day the Sultan of Balantankairan came to visit. Solotan sa Agamaniyog was very embarrassed at the dry welcome that Lokes a Babay showed his royal visitor. She served neither his visitor nor him. It was at this time that he became convinced that Lokes a Babay was lazy and capricious. He also realized that his wealth had gradually vanished. Meanwhile, Ba’i sa Agamaniyog could not even climb up the small hut of Lokes a Mama because it had no ladder. When she told him to make one, Lokes a Mama answered that he had no tools. She said, “You’re really silly. Why don’t you have any?” She gave him her knife and told him to use twigs if that were what it would take to make a ladder. Once inside the hut, Ba’i sa Agamaniyog told Lokes a Mama not to come near her, because in reality she was not yet divorced from her husband but had only a temporary arrangement with him. She asked him for food, but Lokes a Mama could not offer any. She told him to gather ferns from the forest for dinner. Ba’i sa Agamaniyog would often send Lokes a Mama to the forest to gather plenty of firewood. Sitting by the window one day, she saw a huge tree that stood out from the others. She asked Lokes a Mama about it and learned that it was kaya-o sandana (sandalwood), a very useful tree. She told him to cut down the tree, chop it to pieces, separate the branches from the trunk, and store all the pieces under their hut. The Sultan of Balantankairan was looking for sandalwood. Lokes sa Mama told him about the sandana stored in his hut. He said that in Agamaniyog no one would find such a tree except the one he had. The Sultan, very much interested, said he was willing to pay any price provided there was enough sandalwood to fill his boat. He said he was willing to leave behind all that he had in the boat, including his seven maids and seven servants. Lokes a Mama immediately led the Sultan to his stored sandalwood and the Sultan took all aboard his boat, paid Lokes a Mama generously and left. Ba’i sa Agamaniyog and Lokes a Mama became rich. A beautiful torogan was soon erected, and Ba’i sa Agamaniyog ordered two kanter (beds). She bought a sultan’s tobao (headdress) for Lokes a Mama and changed his name to Maradiya Dinda. She was always surrounded by her seven maids, and Lokes a Mama, now Maradiya Dinda, was always escorted by his seven male servants. One morning Solotan sa Agamaniyog found a tobao and was told that it was Maradiya Dinda’s. Taking it with him, he went up the torogan of Maradiya and saw him lying in bed like a sultan, while on the side was his former wife, whose demeanor teasingly reminded him of the good fortune they had before they were separated. Upon seeing him she said, “My dear Solotan, do you remember when I said that someday you will pick up leftovers from Lokes sa Mama?” Blinded with tears, the Sultan hardly found his way out and went home. He then became sickly and nearly died from all his heartaches. 2. In du'a bud (the two mountains) A man and a woman who have died become two mountains, which today are believed to be enchanted. Resting between the sea of Sulu and Zamboanga, the two mountains must not be referred to by travellers. Myths Ang Unang Hari Ng bembaran Noong unang araw, kakaunti ang mga tao sa mundo at marami sa kanila ang mangmang at walang tao sa kanilang gawain at bagamat di pa umuunlad ang lugar na ito ay masasabing maganda na. Sa buong Bembaran, kulang lamang na 20 pamilya ang nasasakop ng Ayonan, si Diwantandaw Gibon. At sapagkat malapit sa dagat ang Bembaran ang mga alon ay sumasalpok sa gitna nito. Nababatid ng mga tao na walang kasingganda ang kanilang pook. Batid nilang ligtas sila sa kanilang mga kaaway pahintulot buhat sa kinatatakutang tagapayong ispiritwal, si Pinatolo i kilid, ang kakambal na isipiritu ni Diwatandaw Gibon, ang unang hari ng Iliyan at Bembaran. Walang palagiang anyo ang ispiritung ito. Sa dagat, ito ay buwaya; sa lupa ito ay isang tarabosaw* at sa himpapawid, ito ay isang garuda. Isang araw ang mga tao sa Torogan ay nabahala sapagkat napansin nila na malungkot ang Ayonan. Inanyayahan ni Mabowaya Kaladanan, isa sa mga nakatatanda, na magpunta s torongan upang tulungan ang Ayonan sa kanyang suliranin. Nang ang lahat ay naroroon na, nagtanong si Dinaradiya Rogong, isang iginagalang na pinuno, sa kapulungan kung may nakakaalam sa lugar, na kasingganda at kasingyaman ng Bembaran, na kung saan may nakatirang prinsesa na maaaring mapangasawa ni Diwatandaw Gibon. Ang lahat ay nag-isip sumandali ngunit walang makapagsabi ng ganoong lugar. Tumayo si Dinaradiya Rogong at iginala ang kanyang paningin sa mga taong nangakakatipon upang alamin kung ang lahat ng tao roon ay dumalo. Pagkatapos ay namataan niya ang isang mangingisdang nakaupong malapit sa pinto at malayo sa karamihan. Tinawag niya ito at tinanong “Samar, sa lahat ng iyong pangingisda sa iba,t ibang lugar, nakarating ka na ba sa isang lugar na kasingganda ng Bembaran, na may isang magandang prinsesa na maipapantay sa ating Ayonan?” Ngumiti ang mangingisda at nagsalita: “Opo, dato, alam ko ang ganyang lugar at ito’y di maihahambing sa ganda sa anumang bagay rito. Ito’y tinatawag na Minango’aw at ang pangalan ng hari ay Minangondaya a Linog. Ang hari ay may isang anak na babae na pinangalanang aya Paganay Ba’i, ang pinakamagandang babae sa pook.” Nang marinig ng mga tao ang sinabi ng Samar, napagusap–usapan sila. Marami ang naniniwala sa kanyang sinabi sapagkat siya’y isang mangingisda at maaaring nakita niya ang lugar. Ngunit nagalit si Dinaraduya Ragong sapagkat siya’y marami ring nalakbay at kailan man sa kanyang paglalakbay ay hindi siya nakatagpo o nakarinig ng tungkol dito. Naisip niyang nagbibiro ang Samar o niloloko sila kaya’t nagbabala siya: “Mag-ingat ka sa iyong sinasabi. Nakapaglakbay ako sa maraming lugar at kalian ma’y di ko narinig ang ganyang lugar. Mabuti pa’y magsabi ka ng totoo ‘pagkat hahanapin naming ang lugar na ito, at parurusahan ka naming kapag hindi naming natagpuan ito.” Tiningnan ng Samar ang datu at nakita niyang namumula sa galit ang mukha nito. Lumundag siyang palabas sa torogan. Nagpunta ang ibang pinuno sa Dinariya a Rogong at hinikayat siyang hanapin ang Minago’aw a Rogong. Nang sumunod na araw, naghanda sila sa kanilang paglalakbay at nanguha at naghanda ng pagkain at ilang pangangailangan. Nang handa na ang lahat, umalis ang pangkat ngunit sa halip na maglayag sa karagatan, sila’y naglakbay sa dalampasigan at nagtatanong sa mga tao kung saan nila matatagpuan ang Minago’aw. Ngunit wala kahit sinuman ang nakarining sa ganoon lugar. *tarabosaw – isang higanteng kumakain ng tao at hayop garuda – agila Pagkatapos ng isang buwan paglalayag, nakakita sila, isang madaling araw, ng dalawang mangingisdang nag-aaway. Nang halos magpang-abot na ang dalawa, nangagsidating ang mga lalaki sa Bembaran at sumigaw si Diwatandaw Gibon, “Hinto! Kung kayo’y maglalaban, masasaktan kayo o mamamatay at magdurusa anuman ang mangyari. Isipan ninyo ang inyong mga pamilya!” Huminto sa pag-aaway ang dalawa at tinanong ng hari kung saan sila nakatira. Sumagot ang isa sa kanila, “Dato, ako’y taga- Minango ‘aw.” Nang marinig nila ito, nagalak ang pangkat sapagkat natapos na ang kanilang paghahanap. Inutusan ng Ayonan ang mga mangingisda na lumipat sa kanilang bangka upang patnubayan sila sa pagpunta sa kanyang lugar. Sa paglalakbay pinagtatanong nila ang mangingisda na kanya naming sinagot sa kanilang kasiyahan. Noong papalapit na sila sa bukana ng look, nakiusap ang mangingisda na magpauna sa kanila sa kanyang sariling bangka upang ipagbigay-alam sa kanyang hari ang kanilang pagdating at ibalita sa kanya na sila’y mga kaibigan, at hindi mga pirata. Pagkalunsad nito, dali-dali siyang nagtuloy sa torogan ibinalita sa Ayonan ang tungkol sa mga panauhin. Tinipon ng hari ang kanyang mga nasasakupan at napagkasunduan nilang salubungin ang mga panauhin sa dalampasigan. Naghanda ng isang malaking piging ang hari ng Minango’aw para sa kanyang mga panauhin. Nag-handa ang mga babae ng masasarap na pagkain. Pagkakain nag mga panauhin ay inaliw nila sa pamamagitan ng sayaw kolintang, sagayan at ang lahat ng uri ng paligsahan sa pag-wait o sak’ba. Nang matapos na ang lahat ng uri ng palaro, tumayo at nangusap ang tagapag-salita ng hari at tinanong ang mga panauhin kung bakit sila nakarating sa Minango’aw. Ang kinatawan ng Diwatandaw Gibon ay tumayo. Sinabi niya na dinala nila ang kanilang batang hari at magalang na ipinakilala. Pagkatapos ay nalaman ng mga tao na ang sadya ng mga panauhin ay upang pakasalan ng Ayonan ang kanilang prinsesa. Tinanggap ang handog at ang paghahanda ay nagsimula. Napakasaya ni Diwatandaw at ang kasal ay ginanap sa gitna ng kasayahan at labis na pagpipiyesta. Namalagi si Diwatandaw Gibon sa Minango’aw ng limang taon at sa panahong ito’y nanganak ng dalawang lalaki ang kanyang kabiyak. Hinandugan siya ng kanyang biyenan ng korona nito at kapangyarihan. Sa buong panahong naturan, hindi niya dinalaw ang Bembaran at nagyon siya’y puno ng malakas na pag-asam at pananabik na makabalik sa kanyang lupain. Nilapitan niya ang kanyang biyenan at nagsabi: “Aking biyenan, kung pahihintulutan ninyo, nais kong makabalik sa Bembaran. Ibig kong makita kahit ang damo ng pook na aking sinilangan.” Tumango si Minangondaya Linog. “Tama ka. Humayo k.” Pagkatapos ay tinawagan niya ang kanyang dalawang apo, inakbayan ang bawat isa at sinabi sa nakatatanda: “Ikaw ay si Tominaman sa Rogong. Balang araw pupunta ka sa Bembaran, ang lugar ng iyong ama. Katungkulan mong paunlarin ang lugar at pasayahin ang mga tao ng Bembaran.” Bumaling sa nakababata at sinabi: “Ikaw ay si Mangondaya Boyisan. Bilang bunso dapat mong tulungan ang iyong kapatid sa pagpapaunlad ng Bembaran at Minango’aw. Humanda ka sa pagtulong at pagtatanggol sa mga tao sa dalawang lugar na ito.” Pagkatapos ay binigyan ng hari ang dalawa niyang apo ng sumusunod na pamanang gamit: isang mahiwagang bangka, ang Riramentaw Mapalaw, na lalong kilala bilang Rinayong , na nakapaglalayag sa dagat na hindi na kailangan ang sagwan sapagkat ispiritu ang nagpapadpad dito. Binigyan rin niya ang mga apo ng isang agong na pinangalang Magandiya a Oray. Ito’y minana pa niya sa kanyang lolo, isang ginintuang agong na kung pinapalo ay maririnig sa lahat ng lugar ang tunog at kagyat na matatawag ang lahat ng tao; at dalawa pang agong: Rogongan a Posaka at Momongara Dayiring. Tinawag niya ang kanyang anak na si Prinsesa Aya Paganay Ba’i. Nang lumapit ang prinsesa at maiharap sa kanya ama, sinabi ng ama sa anak na maaari siyang magtungo sa Bembaran kasama ng asawa at mga anak. Pagkatapos ay kanyang pinayuhan ang anak. “Anak ko, ang iyong unang katungkulan ay sundin ang iyong asawa at pangalagaan ang kanyang kalusugan kapakanan. Mahalin mo siya at alaming kapwa kayo mabuhay nagkakasundo. Buhayin at mahalin mo ang inyong pamilya at tingnan mo na sila’y nasa mabuting kalusugan. “Ipaglaban mo ang iyong karapatan at ang karapatan ng iyong hari. Humanda kang ipagtanggol ang iyong dalawang bansa ng Bembaran at Minango’aw. Igalang mo ang mga matatanda at bata. Mahalin mo ang mahihirap at ang mga ulila. Bigyan mo ng pagkakataon ang bawat isa na magtagumapy sa buhay. Maging matapat ka sa lahat. “Kung dumating ang mga panauhin, tanggapin mo silang pantay-pantay kahit na sila ay maharlika pa alipin. Turuan mo ng mabubuting bagay ang iyong mga anak. Lagi mong tupdin ang anumang pangako. Maging mabuti kang maybahay at panatilihing mong malinis ang iyong bahay, sa loob at labas, sa ibaba at itaas, pati ang bakuran. Tinapos ng Ayonan ang kanyang pangaral at hinati ang kanyang ari-arian sa dalawa. Kalahati ang ibinigay niya sa anak niyang prinsesa sa kanyang pag-alis. Dinala ni Diwatandaw Gibon ang kanyang mag-anak at ang lahat ng kayamanan ibinigay sa kanila ng kanyang biyenan. Sakay ng Rinayong, siya ay naglalakbay kasama ng kanyang mag-anak. Nang malapit na sila sa bayang sinilangan, inutos ni Diwatandaw Gibon na patunugin ang mga agong sa buong lupain upang ibalita ang kanyang pagdating. Nagtakbuhan ang mga taga-Bembaran at inilabas ang lahat ng kanilang mga bandera at magagandang mga palamuti at iniladlad ang mga ito. Ang mga bandera at palamuti ay masayang dinapyuan ng amihan at ang lahat ng bahay sa daanan at nagpatugtog ng kolintang. Ginayakan ang isang tanging silya at dinala sa dalampasigan samantalang sa torogan ay may itinanghal na mga pamanang ari-arian na yari sa tanso, pilak at ginto. Sa pagadaong ng bangka, nagpaputok ng kanyon upang salubungin si Diwatandaw Gibon at ang kanyang mag-anak. Pumila ang lahat ng tao sa dalampasign at sila’y masayang sumalubong sa Ayonan at sa kanyang magandang asawa at mga anak. Dinala nila ang silyang pinalamutian nang magandang tangkongan – para upuan ni Aya Paganay Ba’i at binuhat siyang buong ringal at kamaharlikahan papunta sa torongan. Tatlong taon ang matuling lumipas sa Bembaran. Isang araw, habang ang Ayonan at ang kanyang asawa ay nakaupo sa lamia* namasdan ni Diwatandaw Gibon n kakaunti ang mga batang nagsisipaglaro sa bakuran. Naisip niya, na kaawa-awa na ang isang maganda at mayamang lugar tulad ng Bembaran ay may kakaunting tao lamang na magtatamasa nito? Tinanong niya ang asawa. “Ano ang palagay mo sa kaisipang ito? Papayagan mo ba akong mag-asawa ng marami pang mga babae upang madagdagan ang populasyon ng Bembaran? Narining ko na maraming mabubuting mga babae sa Lombayo’an a Lena, Kodaranyan a Lena, Bagombayan Miyaraday dali’an at sa Minisalaw Ganding.” Nagulat ang prinsesa. Nasabi niya sa sarili na kung nalaman lamang niya na binabalak niyang gawin ito, disin sana’’y hindi siya pumayag na magtungo sa Bembaran. Malakas niyang sinabi, “Mahal kong asawa, napakahirap kong tanggapin ang balak mo. Kung maririnig ng mag-anak ko ang ang iyong kagustuhan na mag-aasawa ng mga ibang babae, makakagalitan nila ako at sisisihin tungkol dito. Sa palagay ko’y magiging mabuti para sa iyo na ako’y diborsyuhin mo upang malaya mong mapangasawa gaano man karaming babae ang gusto mo. Babalik ako sa Minango’aw sa sandaling payagan mo ako.” Niyakap ni Diwatandaw Gibon ang asawa at sinabi sa kanya, “Huwag ka nang mag- alala. Nagbibiro lamang ako.” Pinangako niya ang asawa at ipinaghele sa kanyang braso. Umawit siya ng “pinakamamahal kong kabiyak, huwag kang magalit sa akin sa pagkabitiw ko ng mga salitang nagbigay pasakit sa iyong kalooban. Alam ko na nagpalungkot ito sa iyo, ngunit katungkulan ko bilang isang namumuno na magbalak at mag-aral at mag-isip tungkol sa ikauunlad ng kanyang kaharian. Ang mag-isip, ang magbalak kumilos – ito ang mahalagang katungkulan ng isang namumuno maging lalaki o babae. Dapat niyang pag- aralan ang lahat ng bagay upang matuklasan kung alin ang totoo, alin ang mali at alin ang biro lamang.” Nakinig siya sa kanyang mahinang awit at pinakiusapan niyang ibaba siya sa malaking panggaw.* Tinawag ng prinsesa ang kanyang asawa sa kanyang tabi at winika sa kanyang asawa, pag-uusapan pa natin ang iyong balak. Sa palagay ko ay tama ka. Dapat ngang magkaroon ng maraming nasasakupan ang Bembaran. Makinig ka, kung kulangin ang iyong ari-arian sa paghahanda sa kasal sa lahat ng mga babaeng yaon, sabihin m osa akin upang makakuha pa ako ng ilang ari-arian ko sa Minango’aw.” Nang sumunod na araw tinipon ni Diwatandaw Gibon ang lahat ng tao ng Bembaran at ipinahayag ang kanyang mga balak. Ang mahiwagang bangkang Rinamentaw ay inihanda at pagkatapos matipon ang lahat ng kailangan, sinimahan ng piling tauhan si Diwatandaw Gibon sa panliligaw. Una silang nagpunta sa Kodarangan a Lena para kay Walayin Dinimbangew, sa Bagombayan a Lena para kay Walayin Pitagaman, sa Songgaringa a dinar para kay Walayin si Remotak at sa Minisalaw Ganding para kay Walayin Mangobabaw. Kasama ang kanyang mga bagong asawa, bumalik si Diwatandaw Gibon sa Bembaran at sa sandaling marating niya ang Baroraw a Lena’an ang lugar ni Pamanay Masalayon, sa pagitan ng Bembaran at Kadera’an, inutos niyang patunugin ang mga agong upang malaman ng lahat ang kanilang pagdating at makapaghanda sa pagsalubong sa kanya at sa kanyang mga bagong asawa. —————————————— * lamia – ang tore ng prinsesa panggaw – kama Nang marinig ni Aya Paganay Ba’i ang agong siya’y di mapalagay at malungkot sapagkat alam niya ang kahulugan nito. Pinawisan mabuti ang kanyang mukha. Ngunit naalala niya ang itinuro sa kanya ng kanyang magulang at gaya ng isang tunay na mahinhing babae, tumindig siya at tinawag ang lahat ng mga kababaihan at mga alipin. Inutusan ang bawat isa na maglinis at gayakan ang torogan at ang lahat ng kapaigiran nito. Naghanda siya ng limang malalaking silid tulugan, pinalamutian ang mga ito, at hinintay niya ang pagdating ng asawa. Dumating ang Ayonan at magiliw na binati ang kanyang asawa at ipinakilala ang mga bagong asawa sa kanya. Binati niya sila nang magiliw at sinalubong sila sa Bembaran. Kaya ang hari at ang kanyang mga asawa ay nabuhay nang magkakasundo sa maraming taon. Buhat sa kanyang limang asawa, nagkaroon ng maraming anak si Diwatandaw Gibon, na pawang babae. Sila’y sina Mabolawan Pisigi ng Kadorangan a Lena; Walayin Dirimbangen o Mapatelama Olan ng Lambayo’an a Lena; Garugay a Rawatan ni Bagombayan a Lena; Romentak a Bolawan ng Sanggiringa a Dinar at Mapagalong an sirig ng Minisalaw Ganding. Pagkatapos mabuhay ng maligaya ng labinlimang taon, tinipon ni Diwatandaw Gibon ang kanyang malaking pamilya isang araw at nagsimula siyang magbigay ng kanyang huling testamento. Nakaupo sa kanyang silya, nag-atas siya sa kanila. Sinabi niya sa kanyang mga asawa na kung ayaw nilang magbalik sa kanilang tahanan pagkamatay niya, manatili sila sa Bembaran at pantay-pantay sila ayon sa kapangyarihan ng aya Paganay Ba’i. Inamuki niya ang kanyang dalawang anak na lalaki na magpakabuti sapagkat pagkamatay niya, sila ang papalit sa kanya. Binalangkas niya para sa kanila ang pagiging mabuting pinuno. “Kung makarinig kayo na anumang alitan sa inyong nasasakupan,” simula niya, “dapat ninyo itong ayusin sapagkat katungkulan ninyo ito, anyayahan man kayo o hindi na ayusin ito. Huwag kayong kakampi sa anumang panig upang ang inyong pagpapasya ay maging karapt-dapat. Kung may utang na babayaran at ang isang panig ay kulang sa salapi, ibigay ito buhat sa sarili ninyong salapi. “Mayroon kayong limang kapatid na babae. Pagsapit ng panahon na sila ay dapat mag-asawa isangguni ang tungkol dito sa inyong kamag-anak, sa panig ko at sa panig ng inyong ina. Huwag kayong makikialam, kahit anuman ang mangyari hanggat nagkakasundo ang dalawang panig sapagkat alam nila na kayong dalawa ang huli nilang daraingan at hihingan ng kapasyahan.” “Lagi ninyong ipagtanggol ang mga karapatan ng inyong mga nasasakupan sa Bembaran at Minango’aw. Kayo ang kanilang tagapagtanggol at may karapatan silang asahan ito sa inyo sapagkat kayo’y aking mga anak.” “Kung may sinumang magsalita laban sa inyo, kahit sino man sila, maging dugong bughaw, mga karaniwang mamamayan, matanda o bata, dayuhan o katutubo, lalaki o babae, huwag kayong sasagot kaagad. Isipin munang mabuti ang bagay-bagay. Kung ito’y gagawin ninyo, hindi kayo magkakamali. Maging mapagpatawad kayo at matiyaga. Gayon man, kung ang pag-insulto ay inulit pa, hamunin ang tao at ipagtanggol ang inyong karangalan hanggang kamatayan.” Ang pamana ko lamang sa inyo ay ang mahahalagang manang-ari at iba pang ari- arian. Alagaan ninyo ang mga ito, lalung-lalo na ang torogan, ang tore, ang bangkang Rinamentaw, ang tatlong agong, Magindaya a Oray, Rogongan at Momongano Dayiring.” Pagkatapos mawika ang mga ito, namatay si Diwatandaw Gibon. Namahala sa lahat si Aya Paganay Ba’i. Inutos niya na palamutian ang torogan at pinatugtog sa mga tao ang lahat ng mga agong. Iniutos niyang isabit ang lahat ng bandera sa paligid ng torogan at sa harap ng bakuran nito. Nagtayo ang mga tao ng osonan upang ipahiwatig sa lahat ng kalapit na upang dumalo sa libing ng patay na hari at pinagsabihan rin ang lahat ng kamag-anak ng kanyang limang asawa. Pagkalibing sa Ayonan, ipinaayos ang kasal ng kanyang anak na lalaking si Tominamansa Rogong kay Prinsesa Lalawanan ng Jolo. Pagkatapos ng kasalan, namuno si Tominaw sa Rogon sa Bembaran na sinusundan ang bakas ng kanyang ama, ang matalinong Haring Diwatandaw Gibon, ang unang hari ng Iliyan a Bembaran. "Bidasari" When a simple merchant, his young son and mute servant are out in the woods, they chance upon a drifting boat, in which there is a baby girl and a bowl containing a live goldfish. The merchant realises that the baby is unusual because her life is bonded to the fish: if the fish leaves the water, she stops breathing. The merchant adopts the baby as her own and names her Bidasari. Years later Bidasari grows up into a beautiful young woman while the merchant has prospered into a wealthy businessman. At the royal palace of this kingdom, the King has just remarried a beautiful woman, the Permaisuri (Queen). The Permaisuri is a proud woman who secretly practises witchcraft. Hidden in her chambers is a magic mirror that can show her anything she asks. She uses it to ask who the most beautiful in all the land is. One day when she asks the mirror this question, the image of Bidasari appears in it. She is enraged by this and carries out a search to find who Bidasari is. Her search leads her to the merchant's house. Under the guise of kindness, the Permaisuri asks the merchant for permission to bring Bidasari to the palace to be her companion. Although the merchant is reluctant to part with his beloved daughter, he lets her go. But once Bidasari arrives at the palace, she is sent to the kitchens as a servant, where she is starved and given the dirtiest jobs. After the Permaisuri is satisfied that Bidasari has been ruined, she once again asks her magic mirror who is the most beautiful in the land. When the mirror shows Bidasari yet again, the Permaisuri flies into a rage and runs to the kitchen where she grabs burning pieces of firewood which she tries to burn Bidasari's face with. She is shocked when the fire goes out and Bidasari's face is left untouched. Bidasari, who has by now realised that the Permaisuri's malice is targeted only at her and will never stop, begs for mercy and explains her life is bonded to that of a fish that is kept in a bowl in her father's garden. The Permaisuri has a servant steal the fish for her from the merchant's garden, and as soon as the fish leaves the water, Bidasari collapses and stops breathing. Satisfied that Bidasari's life is in her hands, the Permaisuri hangs the fish around her neck as a trophy. When she asks the mirror who is the most beautiful in the land, the mirror shows her own image. The merchant realises that the fish is missing, and is told that Bidasari died mysteriously at the palace. Her body is returned to him and he builds a small tomb for her in the woods where her body is laid out in peace. Meanwhile, the Permaisuri's stepson the Prince has been having dreams about Bidasari, although he has never met her. The dreams plague him even in his waking hours, despite his father's advice that such a beautiful woman cannot exist. The Permaisuri sees her stepson acting this way and plants a painting of Bidasari in his room. The Prince finds the painting, which leads him to the merchant who explains the sad tale of Bidasari's death and the mysterious disappearance of the fish. The Prince decides to visit Bidasari's tomb to see her beauty with his own eyes. Coincidentally at this time, back at the palace the Permaisuri is having a bath in the royal bathing pool. The fish manages to break free of its locket and drops into the water where it starts swimming. This causes Bidasari to wake up right before the Prince's eyes. Bidasari tells him of what the Permaisuri did to her, which confirms the Prince's suspicions of his stepmother. When the Permaisuri finishes her bath, she discovers that the fish has gotten free. She manages to catch it just as the Prince is about to help Bidasari leave the tomb, causing her to fall unconscious again. The Prince places Bidasari back in the tomb and promises to make things right. The Prince returns to the palace in a fury, demanding that the Permaisuri give him the fish. The Permaisuri pretends not to know anything, and when the King listens to the Prince's explanation, the King declares that his son has gone insane and calls the royal guards. A fight ensues, during which the Permaisuri is injured and dies. Just before the Prince is about to be captured, the merchant and the Prince's loyal manservants arrive with Bidasari on a stretcher. The merchant explains that the story about the fish being bonded to Bidasari's life is true. The Prince takes the fish from the locket around the Permaisuri's neck and puts it into a bowl of water. As soon as the fish enters the water, Bidasari comes back to life. The King apologises to his son, and the Prince and Bidasari are married. FOLKTALES Tudtul - Maguindanao tudtul (folktales) are short stories involving simple events. Two examples are presented. The "Lagya Kudarat" tells the adventures of the two children of Lagya (rajah) Mampalai of Lum who are blown away after Mampalai laments the lack of viable partners for his children. These two children are Lagya Kudarat and Puteli (princess) Sittie Kumala. Puteli Kumala is blown to a forest where she meets a kabayan (in all Maguindanao stories, this character is associated with an old unmarried woman). The kabayan adopts her, as she earlier did the prince named Sumedsen sa Alungan. Although Kumala and Sumedsen live in the same house, they never speak to each other. Later, because of peeping toms, Kumala leaves and Sumedsen goes with her. They find their way to Lum, where a happy reunion takes place. Sumedsen eventually marries Kumala. Meanwhile, Lagya Kudarat is blown to Kabulawanan. There he meets another kabayan who allows him to live with her. One day while hunting, Kudarat hears the game of sipa (rattan ball kicked with the ankle) being played. He proceeds to the direction of the game and is invited to play. Not knowing how to play, he accidentally causes the sipa to fall in front of the princess who is sitting beside the window. She throws him her ring and handkerchief. The marriage between the princess and Kudarat is then arranged. After the wedding, Kudarat feels homesick; his wife then suggests that they go back to Lum. There is a happy reunion. A week later, Kudarat and his wife returns to Kabulawanan to live with his in-laws. "Pat-I-Mata" narrates the story of two brothers -- Pat-I-Mata and Datu sa Pulu. The former rules Kabalukan while the latter reigns over Reina Regente. Pat-I-Mata is so-called because he has four eyes; when his two eyes sleep, his other two are awake. He is also known for his cruelty to women, marrying them when they are beautiful and returning them after they have gone ugly. Because of this, the people of Kabalukan can no longer tolerate Pat-I-Mata's cruelty. They approach his brother and ask for his help. The Datu sa Pulu tries to advise his brother but to no avail. He then decides to kill Pat-I-Mata. So he builds a cage. Seeing the cage, Pat-I-Mata asks what it is for. The Datu replies that it is constructed to protect them from an incoming storm. Being greedy, Pat-I-Mata asks for the cage saying that the Datu can make his own anytime. The Datu pretends to hesitate but later accommodates his brother's wishes. When Pat-I-Mata and his followers enter the cage, the Datu orders the door shut. Realizing that he is tricked, he says before being thrown into the river: "Never mind, my brother. We would always be enemies -- and we will never be reconciled till eternity. I would die but I pray that whenever you go riding on a boat in the river, my spirit will capsize it".